Tết Thanh Minh – Nguồn gốc và những ý nghĩa đặc biệt

Tết Thanh minh là một trong những ngày lễ tết lớn của Trung Quốc. Thể hiện nét văn hóa đặc trưng của người Trung Hoa. Vậy tết Thanh Minh nguồn gốc từ đâu? Những hoạt động trong ngày lễ này là gì? Cùng Bác Nhã tìm hiểu nhé!

Tết Thanh Minh diễn ra vào ngày nào?

Tết Thanh Minh tiếng Trung là 清明 /qīngmíng/. Trong đó:

清: thanh, trong thanh lọc, thanh khiết, mang nghĩa là “sạch sẽ” hay “trong lành”.

明: minh, trong sáng sủa

Tết Thanh Minh là 1 trong số 24 tiết khí của các lịch Trung Quốc. Khi tiết Xuân phân qua, những cơn mưa mùa xuân đã hết, bầu trời không còn âm u, trở nên quang đãng, sáng sủa là sang Tiết Thanh Minh. Lễ hội Thanh Minh là một lễ hội cổ của dân tộc Trung Hoa.

Tết Thanh Minh diễn ra vào thời điểm giữa mùa xuân và cuối mùa xuân. Theo quy ước, tiết thanh minh là khoảng thời gian bắt đầu từ khoảng ngày 4 hay 5 tháng 4 khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào khoảng ngày 20 hay 21 tháng 4 dương lịch.

Nếu tính tiết Đông chí là gốc thì tiết Thanh minh cách tiết này khoảng 105 ngày. Nếu tính tiết Lập xuân là gốc thì nó cách tiết này khoảng 60 ngày. Tính theo âm lịch, nó rơi vào khoảng từ sớm nhất là giữa tháng Mão (tháng Hai) đến muộn nhất là giữa tháng Thìn (Tháng Ba).

Một số quốc gia chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa cổ đại cũng có tết Thanh Minh như: Đài Loan, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên.

Nguồn gốc tết Thanh Minh

Chuyện kể rằng, đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công, nước Tấn, gặp loạn phải bỏ nước lưu vong. Bấy giờ có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo vua giúp đỡ mưu kế.

Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong hỏi ra mới biết, đem lòng cảm kích vô cùng.

Giới Tử Thôi theo Tấn Văn Công trong mười chín năm , trải qua bao nhiêu hoạn nạn. Cuối cùng, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu trở về làm vua nước Tấn. Ông phong thưởng rất hậu cho những người có công, nhưng lại quên mất công lao của Giới Tử Thôi.

Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì,  về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn.

Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm. Có người đưa ra đề xuất đốt núi Miên từ ba phía, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi phải ra. Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, rốt cục cả hai mẹ con ông đều chết cháy.

Vua thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày. Chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm.

Nội hàm văn hóa của ngày tết Thanh Minh

Lễ hội Thanh Minh là lễ hội thờ cúng tổ tiên quy mô và lớn nhất của đất nước Trung Hoa. Một lễ hội văn hóa truyền thống, tôn kính tổ tiên. Tục quét mộ thể hiện tinh thần dân tộc, kế thừa văn hóa tế lễ của nền văn minh Trung Hoa. Đồng thời thể hiện đạo lý hiếu kính của con người, tôn kính tổ tiên, làm theo ý nguyện. Quét mộ gọi là “tế mồ ”, gọi là “kính lễ” với tổ tiên.

Lễ hội Thanh Minh có lịch sử lâu đời. Theo kết quả nghiên cứu của nhân chủng học và khảo cổ học hiện đại, hai tín ngưỡng nguyên thủy nhất của loài người là tín ngưỡng trời đất và tín ngưỡng tổ tiên. Theo các cuộc khai quật khảo cổ học ở Quảng Đông đã phát hiện ra những ngôi mộ cách đây 10.000 năm. Đây là những ngôi mộ kiểu mai táng có thể nhận dạng sớm nhất ở Trung Quốc. Cho thấy tổ tiên cổ đại đã có những quan niệm và nghi thức chôn cất rõ ràng và có ý thức từ hàng nghìn năm trước.

Phong tục “tế mồ” có từ lâu đời, và “tế mồ” thời Thanh Minh là sự tổng hòa và thăng hoa của phong tục lễ hội truyền thống mùa xuân. Việc xây dựng lịch Ganzhi cổ đại đã tạo tiền đề cho việc hình thành các lễ hội. Tín ngưỡng tổ tiên và văn hóa tế lễ là những yếu tố quan trọng trong việc hình thành tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên ở Thanh Minh.

Lễ hội Thanh Minh mang đậm phong tục tập quán. Hai truyền thống lễ hội lớn: một là tỏ lòng thành kính với tổ tiên, xua đuổi tà khí, hai là đi chơi, gần gũi với thiên nhiên. Quan niệm truyền thống “Trời và Người là một” được phản ánh một cách sinh động trong Lễ hội Thanh Minh.

Một số hoạt động chính trong tết Thanh Minh của người Trung Quốc

Quét mộ (Tảo mộ)

Quét dọn lăng mộ và tỏ lòng thành kính với tổ tiên là một truyền thống tốt đẹp từ xa xưa. Không chỉ đề cao lòng hiếu thảo, đánh thức lòng thủy chung son sắt mà còn đề cao sự gắn kết.

Lúc này sinh khí mạnh mẽ, âm khí suy giảm, vạn vật “nhổ cái cũ, đón lấy cái mới”, trần gian hiện lên hình ảnh của mùa xuân và cảnh vật.

Theo phong tục xưa, khi quét dọn mộ, mọi người nên mang rượu, thức ăn, hoa quả, giấy tiền và các vật dụng khác vào nghĩa trang. Cúng đồ ăn cho mộ người thân, sau đó đốt tiền giấy để xới đất mới cho mộ. Treo vài cành còn xanh mới cắm trên mộ, rồi cúi đầu hành lễ, ăn uống xong xuôi mới về nhà.

Đi chơi (Đạp thanh)

Khi mọi người quét dọn các ngôi mộ trong Lễ hội Thanh minh, họ cũng đi kèm với các chuyến đi chơi và các hoạt động vui chơi giải trí.

tính theo dương lịch là từ ngày 4 đến ngày 6 tháng 4 hàng năm, là thời điểm mùa xuân tươi đẹp và cây cối xanh tươi. Lúc đó người xưa có phong tục đi chơi Thanh minh và thực hiện một loạt các hoạt động thể thao như đánh đu, chơi pháo, kéo co, đá cầu…

Trồng cây

Trước và sau Thanh minh, nắng xuân chói chang, mưa xuân rả rích, cây cối sinh sôi nảy nở. Vì vậy, có thói quen trồng cây trong Lễ hội Thanh minh, và một số người gọi Lễ hội Thanh minh là “Ngày trồng cây”. Tục trồng cây được lưu truyền cho đến ngày nay. Trong đó có phong tục trồng cây liễu.

Một số chuyên gia cho rằng phong tục trồng cây liễu là để tưởng nhớ người cha của người nông dân Thần Nông, người đã “dạy dỗ dân chúng thu hoạch mùa màng”. Ở một số nơi, người ta đặt cành liễu dưới mái hiên để dự báo thời tiết.

Thả diều

Thả diều là một hoạt động được yêu thích trong lễ hội Thanh minh. Trong mùa Thanh minh, người ta không chỉ chơi vào ban ngày mà còn vào ban đêm. Vào ban đêm, treo một chuỗi đèn lồng nhiều màu sắc dưới cánh diều hoặc trên dây kéo, giống như những ngôi sao lấp lánh.

Người Trung Quốc ăn gì vào ngày tết Thanh Minh

Vì phong tục ăn lạnh trong tết Hàn thực đã được ghép vào Lễ hội Thanh Minh, nên một số vùng ở miền Bắc nước tôi vẫn giữ thói quen ăn đồ nguội trong Lễ hội Thanh Minh. Ở Sơn Đông, ăn trứng và bánh ngọt, miến lạnh.

Trong Lễ hội Thanh minh, người dân miền nam Sơn Tây quen hấp những chiếc bánh lớn với mì trắng, ở giữa có quả óc chó, quả chà là và đậu.

Miền nam Trung Quốc trong lễ hội Thanh Minh để ăn bánh Thanh Minh.

Ở Hồ Châu, Chiết Giang, mọi gia đình đều làm bánh ú vào Lễ hội Thanh Minh. Chúng có thể được dùng làm vật tế lễ hoặc làm thức ăn khô cho các chuyến đi chơi xa.

Trên đây là một số thông tin về ngày tết Thanh Minh của Trung Quốc. Tại Việt Nam, đây cũng là một ngày lễ tết lớn, phong tục tập quán tốt đẹp tưởng nhớ đến tổ tiên.